«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِيمَانِي أَكْمَلَ الْإِيمَانِ، وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِينِ، وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ، وَ بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ؛ [1] خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و ایمان مرا به کامل ترین درجات ایمان، و یقین مرا به برترین مراتب یقین، و نیّت مرا به نیکوترین نیّتها، و عمل مرا به بهترین اعمال برسان!»(دعای بیستم صحیفه سجادیه،فراز اول)

حضرت سجاد(ع) هر فراز از دعای مکارم الاخلاق را با صلوات آغاز می کند و با این شیوه، علاوه بر استفاده از آثار صلوات، اهمیت آن را یاد  آور می  شود. به این جهت برخی از فضایل و آداب آن را یادآور می شویم:

آثار صلوات

1. در آیات و روایات برای ذکر صلوات فواید بسیاری شمرده شده است. از جمله رسول خدا(ص) فرمود: «أَنَا عِندَ المِیزَانِ یَومَ القِیَامَةِ فَمَن ثَقُلَت سَیِّئَاتُهُ عَلَی حَسَنَاتِهِ جِئتُ بِالصَّلَاةِ عَلَیَّ حَتَّی اَثَقِّلَ بِهَا حَسَنَاتِهِ؛[2] من در قیامت کنار میزان می ایستم؛ هر کس گناهانش بیش تر از ثوابهایش باشد، من صلوات بر خودم را ـ که بر من فرستاده ـ در ترازویش می گذارم تا به سبب آن حسناتش بر گناهانش سنگینی کند.»

2. برکات نوشتن صلوات: پیامبر اکرم- فرمود: «مَن صَلَّی عَلَیَّ فِی کِتَابٍ لَم تَزَلِ المَلَائِکَةُ تَستَغفِرُ لَهُ مَا دَامَ اسمِی فِی ذَلِکَ الکِتَابِ؛[3] کسی که در نوشته ای صلوات بر من را بنویسد، تا زمانی که نام من در آن نوشته باشد، فرشتگان برای او استغفار می کنند.»

برخی دیگر از آثار و فواید صلوات که در روایات مختلف آمده است، عبارت اند از:

3. فرستنده صلوات، متخلّق به اخلاق الهی می شود؛

4. از آیه شریفه ]إِنَّ اللهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسلِیمَا[[4] ـ که به آیة مخصوص صلوات معروف گشته ـ اطاعت کرده است؛

5. از صلوات و سلام الهی بهره مند می شود؛

6. در فرستادن آن با ملائکه موافقت و همراهی کرده است؛

7. ملائکه متقابلاً بر او صلوات می فرستند؛

8. سبب نزدیکی به درگاه خداوند می شود؛

9. رضای خدا و پیغمبر اکرم- را موجب می شود؛

10. موجب کفّارة گناهان می گردد؛

11. سبب شفاعت نبیّ اکرم- می شود؛

12. سبب می شود تا پیامبر اکرم- تحفه ای از بهشت به وی ارسال نماید؛

13. پیامبر اکرم- از صلوات وی آگاه و در مقابل، جواب سلام و صلوات او را می دهد؛

14. صلوات فرستاده شده در صحیفة نورانی نوشته و ذخیره می گردد؛

15. باعث استجابت دعا می شود؛

16. موجب دریافت اجر و پاداش فراوان است؛

17. حاجات، در دنیا و آخرت روا می گردد؛

18. اظهار وفاداری و بیعت مجدد به میثاق و عهدی است که خداوند از انسانها گرفته است.[5]

کامل  شدن ایمان

در ادامة  فراز اول، امام سجاد(ع) می فرماید: «وَ بَلِّغ بِإِیمَانِی أکمَلَ الإِیمَانِ؛ و ایمانم را به کامل ترین ایمان برسان!»

ایمان کامل به این است که فرد در دل به اصول مسلم اسلام اعتقاد داشته باشد و با زبان به آن اقرار کند و در عمل نیز آن را نشان دهد.

امام صادق(ع) نشانه های کمال ایمان را چنین فرموده است: «أربَعٌ مَن کُنَّ فِیهِ کَمَلَ إِیمَانُهُ … الصِّدقُ وَ أدَاءُ الأمَانَةِ وَ الحَیَاءُ وَ حُسنُ الخُلُق؛[6] چهار خصلت است که هر که دارد، ایمانش کامل است؛ … راستی [در گفتار و رفتار]، امانتداری، حیاء و خُلق زیبا.»

امام سجاد(ع) در این فراز به مرتبة والای ایمان که همان مرحلة «یقین» است اشاره می کند و می فرماید:«وَ اجعَل یَقِینِی أفضَلَ الیَقِینِ؛ و یقینم    [به اوامر و نواهی خود] را بهترین یقین قرار بده!»

یقین سه مرتبه دارد:

علم الیقین؛ مانند شناختن آتش به وسیلة دود؛ یعنی دود را می بینی و به وجود آتش یقین می کنی. علم الیقین برای اهل نظر و استدلال از روی دلیل و برهان به دست می آید.

عین الیقین؛ مانند دیدن خود آتش، که یقین به وجود آن برای انسان حاصل می شود. عین الیقین برای برگزیدگان از مؤمنین از روی کشف به دست می آید.

حق الیقین؛ مانند افتادن در آتش و سوختن، در این مرحله انسان نه به وسیلة دود و نه با دیدن خودِ آتش؛ بلکه با سوختن در آتش به وجود آن یقین می کند. حق الیقین برای انسانهای کاملی که اهل شهود و فنا در خدایند، از روی اتّصال معنوی به دست می آید.

حق الیقین  کامل ترین مرحلة یقین است که امام% آن را از خدا درخواست می نماید.

بهترین نیّت و رفتار

آن حضرت در بخش پایانی این فراز به رابطة نیّت و عمل اشاره می کند و می فرماید:«وَ انتَهِ بِنِیَّتِی إِلَی أحسَنِ النِّیَّاتِ، وَ بِعَمَلِی إِلَی أحسَنِ الأعمَالِ؛ نیّت مرا از نیکوترین نیّتها قرار بده ـ که همان قصد قربت در هر کاری است ـ و کردارم را نیز به بهترین کردارها تبدیل فرما!» انسان شایسته آن است که هر کاری که می کند، برای خدا باشد.

در واقع بهترین عمل آن است که با خلوص نیت و خالی از ریا و خودنمایی باشد. در مورد بهترین نیّت در فراز بعدی توضیح بیش تری خواهد آمد.